च्यवनप्राश हे एक रसायन औषध आहे. च्यवनप्राशचा उल्लेख सर्वप्रथम चरकाचार्यांनी आपल्या चरक संहितेत केलेला आढळतो. ।। लाभोपायो हि शस्तानां रसादीनां रसायनं ।। – म्हणजे प्रशस्त गुणांनी युक्त रसरक्तादि धातु प्राप्त करण्यासाठी जे जे उपाय केले जातात त्यांना रसायन असे म्हणतात. च्यवनप्राश मधील मूख्य घटक म्हणजे आवळा. आवळा हा अत्यंत गुणकारी, त्रिदोष शामक फल अहे. त्यातील इतर घटक द्रव्य जशी मानुका, गोक्षुर, हिरडा, जीवक, ऋषभक,गोघृत, मध, विदारी, हि सर्व औषधे शरिरातील दोष दूर करून, शरीर धातुंचे बल, उर्जा, वृद्धी, आणि चैतन्य निर्माण करुन शरिराचे वर्धन करतात. शरिराचे बल, अग्नि आणि आरोग्य हे हेमंत आणि शिशीर ऋतुमध्ये (हिवाळ्यात) अतिशय उत्तम असते, तसेच च्यवनप्राश हा अल्पशः उष्ण असतो, शिवाय ऊत्तम...
