India is a land of festivals. We Indians celebrate all these festivals with lots of fun and enthusiasm. Ayurveda explains 6 rutus (seasons) where every 2 rutus clubbed together,  explains three seasons in a year as per modern calender. All these festivals are associated with various rituals and tasty delicacies with slight variations as per the state and customs carried there. It wont seem an exaggeration if I say, we almost have one festival every month. eg- We have Ganpati festival associated with Modak in varsha rutu (monsoon), then we have Dasshera followed by kojagri pournima, Sharad rutu (october heat) where in we relish flavoured milk cooled down by moonlight. Diwali – where we enjoy various sweet and salty recepies fried, baked, roasted all yummy and healthy comes in Hemant rutu (beginning of winter). And With the start of the new year comes Makar Sankranti, shishir rutu (peak of winter). Now one may wonder, why so many festivals alongwith so many other celebrations in a year? Din’t our forefathers have any work to do? Others may
Read More »

पावसाळा सुरु झाला म्हणजे मन कसं प्रसन्न होते, मातीचा सुगंध, हवेतील गारवा, गरम गरम चहा आणि  भजी (तळलेले पदार्थ)… वा… कसा छान बेत जमतो. अहो पण कधी विचार केलात, भजीच का? श्रिखंड, बासूंदी, ताक, अगदी आईस्क्रिम का नाहि, खावेसे वाटत आपल्याला? सांगते, आपल्या शास्त्रात म्हणजे (आयुर्वेदात)  ह्या सगळ्याची शास्त्रशुद्ध उत्तरे आहेत. आयुर्वेद हे फक्त व्याधी उपचाराचे नाही  तर जीवन जगण्याचे शास्त्र आहे. सद्वृत्त, दिनचर्या, ऋतुचर्या, स्वास्थ्य, आरोग्य आणि दिर्घायुष्य  कमावण्याचे साधन आहे. प्रत्येक ऋतुच्या गुणधर्मानुसार, आपला आहार विहार बदलत असतो, व परीणामतः शारीरिक दोषांमधे देखिल बदल होतच असतात. एकूण ६ ऋतु, त्यांचे गुणधर्म,त्याचा शरीर दोषांवर होणारा परीणाम आणि त्या अनुषंगाने पाळावयाची  ऋतुचर्या, पुन्हा कधीतरी सविस्तर बघु. वर्षा ऋतु, आणि त्याच्या अगोदर असणारा ऋुतु म्हणजे, ग्रीष्म ऋतु (उन्हाळा). ह्या ऋतुमधे अत्यूष्ण, तीक्ष्ण, गुणांमुळे वात दोषाचा संचय होतो. पावसामुळे वातावरणात वाढलेल्या गारठ्याचि संचित वात दोषाला जोड मिळते आणि वात दोषाचा प्रकोप होतो. आता हया मुळच्या शीत आणि रुक्ष वात दोषाला शांत  करणार कोण?  तर उष्ण(गरम) अणि स्निग्ध असे तेल; म्हणूनच गरमागरम तळलेले पदार्थ खाण्याची इच्छा शरीर व्यक्त करत असते. आहे कि नाही आपल्या शरिराचे हायटेक मेकँनिजम ? हा प्रकुपित वात पुढे सांधेदुखी, कंबरदुखी, अंगदुखी इ. वातविकारांना बळ देतो, हाच प्रकुपित वात पित्त  दोषाच्या साहचर्याने शितपित्त(आंगावर पित्ताच्या गांधी उठणे), अॅसिडिटि होणे, अजीर्णासारखे व्याधि  उत्पन्न करतो. पावसाळ्यात जठराग्नि (पचन शक्ति) मुळातच दुर्बल असतो आणि निसर्गतः वात दोषाचा प्रकोप, हया सगळ्यावर उपाय म्हणून अयुर्वेदात सांगितल्याप्रमाणे वर्षा ऋतुचर्येचे पालन करावे. पचण्यास हलके, ताजे आणि गरम अन्न खावे. तेल तुपाचा योग्य प्रमाणात  आहारात वापर करावा. http://www.ayurvedalive.in/the-monsoon-health-care ह्या सगळ्या तक्रारींवर उपाय म्हणून आणि त्याखेरीज स्वास्थ व्यक्तिंनीदेखिल आरोग्य टिकवण्यासाठी व वातविकार टाळण्यासाठी पावसाळ्यात बस्ति कर्म (पंचकर्मातील एक ऊपक्रम) करूनच घ्यावे. आयुर्वेदतात ऋतुनुसार पंचकर्माचे(शोधन कर्म) वर्णन केले आहे. त्यातील एक म्हणजे वर्षा ऋतु मधे बस्ति.     बस्ति महात्म्य  : ग्रंथात बस्तिचे वर्णन अर्ध चिकित्सा म्हणुन व प्रसंगी पूर्ण चिकित्सा असे आहे. बस्ति मुळे वात दोषाचे नियमन होते. शारीर धातुंचे पोषण आणि वर्धन करते. तारूण्य टिकवण्यास मदत करते. पचन शक्ति सुधरण्यास फायदेशीर ठरते. आरोग्य टिकवून राहते. वात विकार व काही पित्त विकारांचे देखिल शरिरातून उच्चाटन करुन टाकते.  बस्ति उपक्रमानंतर  संधिवात,गुडघेदुखी, कंबरदुखी,आमवात ह्यात उत्तम उपशय मिळतो. अपचन, मलबद्धता, पोटात वात धरणे ह्या तक्रारी दूर होतात. अनापत्यता, पाळीच्या तक्रारी, सौंदर्य वर्धन हयात उपयुक्त. हे आणि अश्या बर्‍याच फायद्यांनी बस्ति आपल्या शरिरास उपकृत करते. मग कसला विचार करताय? ह्या पावसाळ्यात तुमच्या जवळच्या आयर्वेदिक दवाखान्यात जाउन वैद्यांच्या मार्गदर्शनानुसार बस्ति घ्या आणि वात विकारांना अलविदा करा….

Health as per Ayurveda means equilibrium of all the three doshas, seven dhatus, three mala, and Agni. To maintain this equilibrium Ayurveda explains Dinacharya (Daily regimen) & Rutucharya (Seasonal regimen), which includes various diet, exercise, dressing, creating favorable, soothing  and comfortable surroundings as per the individuals prakriti and seasonal conditions. Here in this article we shall focus our details on Diet in Winter season (Hemant & Shishir rutu). Ayurveda has mentioned in details interesting foods for the season. Winter season is governed by Vayu mahabhoot, with dominance of vata and Kapha dosha. The dry and cold properties of the season, results in the increased demand of warmth and nourishment by the body. Winter is the best period of the year to replenish and restore body’s powerhouse. The Jatharagni (digestive fire) is very well kindled, and has the capacity to digest all the nutritious foods and store the surplus energy for rest of the year. If it is not supplied with sufficient fuel it can cause damage to healthy body tissues and so it is very
Read More »